Özbekistan Gezi Rehberi

SEMERKANT

İLGİLİ SAYFALAR:

> Özbekistan Ana Sayfa

> Taşkent

> Buhara

> Hive (Hiva)

Semerkant’ın kalbi Registan Meydanı

4 Kasım 2023

Özbekistan’ın ikinci büyük şehri Semerkant –veya Semerkand– hem bugünüyle, hem geçmişiyle çok ayrıcalıklı bir belde. Kadim çağlardan beri önemli bir ticaret ve kültür merkezi olmakla birlikte, asıl şahlanışını Timur İmparatorluğu’nun başkenti olduğu dönemde yaşıyor.

Semerkant Emir Timur’un şehri. Burası da onun türbesi.

Emir Timur kendisinin de doğduğu bu şehri kurduğu devlete başkent yapıyor. Sonrasında bütün İslam âleminden önemli bilim ve sanat insanlarını buraya getirerek şehri Orta Asya’nın en önemli cazibe merkezi haline getiriyor. Bugün dünyanın her yerinden ziyaretçileri Semerkant’a çeken eserlerin büyük bir bölümü o günlerin mirası.

Şah-ı Zinde adlı yerde sıra sıra türbeler

Bir ziyaretçi için Özbekistan’ın en önde gelen şehri Semerkant’tır dersek abartmış olmayız. Şehrin muhtelif semtlerine dağılmış o kadar çok tarihi eser ve görülmeye layık nokta var ki biz iki tam gün gezmemize rağmen eksik bıraktığımız yerler oldu.

Registan Meydanı’nda ailece poz

Registan Meydanı Semerkant’ın kalbinin attığı yer. “Registan” Farsça’da “kumluk yer” demek. Bu meydan “U” harfi şeklinde bir tarafı açık, diğer üç tarafında ise birer medrese yer alıyor. Karşıdan bakıldığında medreselerin oluşturduğu ihtişam insanı büyülüyor. Geceleri aydınlatılan meydanın ayrı bir güzelliği oluyor. Bazı geceler ise ses ve ışık gösterisi yapılıyor.

Registan Meydanı gece bir başka güzel…

Medreselerin her biri mimari özellikleri bakımından diğerlerinden farklı, fakat birbiriyle gayet uyumlu, bir bütünün parçaları şeklinde inşa edilmiş. Üçünün de hem dış cepheleri, hem de içleri hat, tezhip, çini gibi sanatların en güzel örnekleriyle bezenmiş. Söylemeye gerek yok, çini süslemelerde turkuaz, yani firuze ile lacivertin belirgin ağırlığı var. Hatlarda ise sülüs ve kufi kullanılmış. Her üç medresenin içinde bugün hediyelik eşya dükkânları ile kafeler hizmet veriyor.

Mirza Uluğ Bey Medresesi

Açık olan taraftan meydana girdiğinizde solda kalan medrese bunların en eski tarihlisi olan Mirza Uluğ Bey Medresesi. Yapımı 1420 yılında tamamlanmış. Medreseyi yaptıran ve kısaca Uluğ Bey olarak tanınan Mirza Uluğ Bey daha çok gökbilimci yönüyle bilinmekle birlikte Emir Timur’un torunu ve Timur İmparatorluğu’nun dördüncü sultanı. Devr-i iktidarında 70 kadar bilim adamını Semerkant’a toplamış, bu medresede ve kendi inşa ettirdiği rasathanede bilimsel çalışmalar yaptırmış.

Tillakâri Medresesi’nin ihtişamı

Meydanın ortasında 17. asırda inşa edilen Tillakâri Medresesi yer alıyor. Türkçe’de “telkâri” olarak kullandığımız “tillakâri” altın işlemeciliği sanatını ifade ediyor. Adının da çağrıştırdığı üzere bu medresenin içinde altın rengi hâkim. Binanın içerisindeki altın süslemeler kelimenin tam anlamıyla göz kamaştırıyor. Buradaki üç medrese içerisinde tartışmasız en gösterişli yerler Tillakâri Medresesi’nin iç mekânları.

Şirdor Medresesi’nin iç görünümü

Registan Meydanı’nın sağında kalan Şirdor (veya Şirdar) Medresesi de bir 17. yüzyıl eseri. Medresenin giriş kapısında ceylan avlayan iki aslan çini sanatı ile resmedilmiş. Medrese de aslanlara izafeten bu ismi almış. Bilindiği üzere “şir” Farsça’da “aslan” manasına geliyor.

Registan’ın tarihi dekoru düğün fotoğraflarının da olmazsa olmazı

Registan Meydanı adeta tarihin durduğu yer. En parlak günlerine atfen “İslam rönesansının yaşandığı yer” olarak da nitelendiriliyor. Ziyaretçilerin ise vakit geçirmeye doyamadığı bir nefaset. Biz de hem gündüz hem gece her fırsatta tekrar giderek içimize sindirmeye çalıştık.

Emir Timur Türbesi

Meydana yürüme mesafesinde Özbeklerin milli kahramanı Emir Timur’un türbesi bulunuyor. Özbekistan’da mühim şahsiyetlerin türbeleri Türkiye’de görmeye alıştığımız mütevazı türbelerle mukayese edilemeyecek boyut ve ihtişamda inşa edilmiş. Timur’un Gur-i Emir olarak da anılan türbesi gerçekten tam bir sanat eseri. İçerisinde kullanılan 16 kilo altını inkâr etmeyecek derecede göz alıcı.

Türbenin içi son derece gösterişli. Ortadaki siyah kabir Timur’a ait. Hocasının ayak ucuna defnedilmiş.

Türbeyi esasen Timur yaptırmış, lakin kendisi için değil. Kendine veliaht tayin ettiği, fakat genç yaşta vefat eden torunu Muhammed Sultan Mirza için. Sonradan Timur ve aile efradından bazıları da buraya gömülmüş. Timur’un kabri hocası Aziz Nur Seyyid Bereke’ye hürmeten onun ayak ucuna konmuş.

Bibi Hanım Camii

Timur’un ailesinden olmakla birlikte farklı bir yere gömülen bir isimden özel olarak bahsetmem lazım. Bu isim Timur’un en sevdiği eşi, Çağatay Hanı’nın kızı Saray Melik Hanım ya da halk arasındaki adıyla Bibi Hanım. Bibi Hanım’ın türbesinin karşısına Emir Timur öyle muhteşem bir cami yaptırmış ki dudak uçuklatan cinsten. Dev boyutlarda ve abidevi güzellikteki Bibi Hanım Camii, halâ restore edilmeyi bekleyen bölümlerine rağmen Semerkant’ın görülmeden dönülmemesi gereken bir değeri.

Siyob Bazar

Bir kadının adının verildiği bu caminin bitişiğinde öteden beri kadınların satış yaptığı Siyob Pazarı yer alıyor. 14. asırdan bu yana İpek Yolu’nun önemli duraklarından biri olan bu pazar halkın her türlü ihtiyacını karşılayan bir mekân. Turistlerin de gözde alışveriş ve seyir yerlerinden biri.

Afrasiyâb Tepesi’nden Bibi Hanım Camii ve Türbesi

Pazarın karşısındaki yamaçta Semerkant’ın ilk yerleşim yeri olan Afrasiyâb Tepesi bulunuyor. Şehir bugünkü yerine taşınınca Afrasiyâb Tepesi bir antik kente, özellikle de bir nekropol’e, yani mezar alanına dönüşmüş. Nereyi kazsanız tarih fışkırıyor.

Hazreti Hızır Camii

Tepeye inşa edilen Hazreti Hızır Camii bölgenin en eski camii olarak biliniyor. 13. asırda Moğol istilası sırasında yerle bir olduysa da 19. asırda yeniden inşa ediliyor. Ahşap ile taşın hoş ve renkli bir birlikteliğini sergiliyor. Bulunduğu mıntıka panoramik bir görüş imkânı sunuyor ziyaretçilerine.

İslam Kerimov’un Türbesi. Görevliler açık olan ön kapıdan içerisinin fotoğrafını çekmeye müsaade etmediler.

Özbekistan’ın ilk Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un türbesi de caminin avlusunda bulunuyor.

Semerkant’ın VIP türbeler bölgesi: Şah-ı Zinde

Afrasiyâb Tepesi üzerindeki bir diğer yapılar topluluğu Şah-ı Zinde olarak adlandırılıyor. Burası çok sayıda sıra sıra türbelerden oluşan bir türbeler külliyesi.

Şah-ı Zinde’de türbeler

Şah-ı Zinde esasen Hz. Peygamber’in (SAV) amcasının oğlu Kusem bin Abbas’a verilen ve “yaşayan sultan” manasına gelen isim. Kusem bin Abbas İslâm dinini yaymak üzere bölgeye gelerek burada şehit düşüyor. Defnedildiği bu yerde önce ona, sonra bir dizi önemli şahsiyete türbeler yapılıyor. Önemli dediğimiz şahsiyetlerin bazıları din adamları, bazıları ise devlet büyükleri ve onların aile fertleri. Bir tür VIP mezar alanı kısacası.

Rasathanenin içinde ölçüm yapılan yer

Semerkant’ın en yüksek tepesi Uluğ Bey Rasathanesi’ne ev sahipliği yapıyor. Hem bir sultan, hem de bilim adamı olan Uluğ Bey kurduğu bu rasathanede öğrencisi Ali Kuşcu ile birlikte önemli astronomik keşiflere imza atıyor. Çok sayıda yıldızın keşfi, gök haritasının çıkarılması, bir güneş yılının süresi ve dünyanın eğim derecesi gibi birçok ölçümün neredeyse sıfır hata ile yapılması bunlar arasında. Uluğ Bey dönemi rasathane ve medrese bünyesinde yapılan çalışmalarla fizik, matematik ve mantık gibi alanlarda da önemli keşiflerin yapıldığı bir dönem oluyor.

Hz. Danyal’ın kabri

Semerkant birçok din âliminin konup göçtüğü velut bir belde. Peygamber olduğuna yaygın şekilde inanılan Hz. Danyal’ın kabri de bu beldede bulunuyor. Türbenin içerisindeki kabir 14 metre uzunlukta olunca ister istemez İstanbul’daki Hz. Yuşa’nın 17 metrelik kabri akla geliyor.

Büyük bir park içinde İmam Mâtüridî’nin türbesi

Kabri burada bulunan din âlimlerinin en önemlilerinden biri İmam Mâtüridî. Asıl ismi Ebû Mansûr Muhammed bin Muhammed bin Mahmûd el-Mâtüridî olan bu büyük âlim; kelâm, tefsir, fıkıh ve mezhepler tarihi alanlarındaki çalışmalarıyla tanınıyor. Ehl-i sünnetin iki itikat imamından biri ve Mâtüridî mezhebinin kurucusu. Yılı kesin olarak bilinmemekle birlikte 9. asrın ortalarında doğmuş, 944 yılında vefat etmiş. Semerkant hem doğum hem de ölüm yeri. Türbesi daha önce mahalle arasında iken sonradan etrafı açılarak buraya büyük bir park inşa edilmiş.

İmam Buharî Türbesi’nin bulunduğu yerde inşaatı devam eden cami. Caminin arkasında kalan türbe de tadilatta olduğu için ziyarete kapalı idi.

Semerkant’a gidenlerin ziyaret etmesi gereken büyük din âlimlerinden biri de İmam Buharî. Tam ismi Ebû Abdillah Muhammed bin İsmail bin İbrahim el-Cu‘fî el-Buharî. 810-870 yılları arasında yaşayan İmam Buharî, Kütüb-ü Sitte olarak bilinen ve en güvenilir kabul edilen altı hadis kitabından biri olan el-Câmiu’s-Sahîh’in yazarıdır. Sahîh-i Buharî olarak da adlandırılan bu hadis kitabı, bütün hadis külliyatı içerisinde en muteber kaynak sayılır. Böylece Kur’an-ı Kerim’den sonra İslam dininin en önemli kitabı kabul edilir.

Türbedeki bir program için gelen Özbek din görevlileri

İmam Buharî’nin türbesi Semerkant kent merkezine 25 km mesafede bulunuyor. Türbenin bulunduğu yer bir külliyeye dönüştürülmüş. Biz gittiğimizde dev boyutlarda bir caminin inşaatı devam ediyordu. Ayrıca türbede restorasyon olduğu için onu da ancak uzaktan görebildik.

Uluğ Bey Rasathanesi’nin karşısındaki müze binası

Semerkant’ta yüksek katlı bina yok denecek kadar az. Özellikle merkezden kenar mahallelere gidildikçe umumiyetle müstakil evlere rastlanıyor. Bunların bir kısmı Sovyetler döneminde yapılmış bir örnek sosyal konutlar, bir kısmı ise daha yakın tarihlerde inşa edilen müstakil ve bahçeli konutlar.

Halı dokuyan Özbek kızı

Hal böyle olunca şehrin dış semtlerinde karşımıza çıkan yüksek katlı siteler dikkatimizi çekti. Bizim TOKİ konutları gibi estetik yoksunu beton bloklardan müteşekkil, o güzelim şehrin kalbine hançer gibi saplanan bir görüntü vardı karşımızda. Sorduk, tahmin ettiğimiz üzere bir Türk firmasının yürüttüğü bir projeymiş. Bir başka deyişle Türk müteahhitlik sektörünün Semerkant’a katkısı! Gördük ki bizim şehirlerimizi yaşanmaz kılan anlayış burada da iş başındaydı. Sorsanız büyük bir “başarı hikâyesi” anlatırlar size…

İLGİLİ SAYFALAR:

> Özbekistan Ana Sayfa

> Taşkent

> Buhara

> Hive (Hiva)